پارچه ابریشم

نخ‌ های ابریشم طبیعی حاصل از کرم ابریشم با ساختمان پروتئینی از دیر باز در صنعت نساجی مورد استفاده قرار میگرفت و برای تولید البسه و پارچه ابریشم زینتی به کار میرفت اما این نخ بعد از تولید و عرضه الیاف ساخته شده توسط بشر طی سالیان گذشته در حال تغییر کاربری است. الیاف ریون (ویسکوز) با ساختمان سلولزی در دهه ۱۹۳۰ میلادی به‌صورت تجاری به بازار صنعت نساجی معرفی و عرضه شد و به سرعت در اغلب موارد مختلف به ‌دلیل شباهت ظاهری به نخ‌های ابریشمی جایگزین این نخ شد. اما نکاتی در رابطه با آن وجود دارد که باید حتما در هنگام خرید پارچه ابریشم مورد توجه قرار گیرد. 

اما عمر این جایگزینی چندان طولانی نبود و با دستیابی بشر به فرمولاسیون تولید مواد اولیه مشابه ساختار های طبیعی الیاف مصنوعی همچون پلی‌آمید (نایلون) و پلی‌استر در بسیاری از کاربرد ها جای الیاف ریون را نیز گرفتند. امروزه نخ‌ های پلی‌استر با درخشندگی زیاد تحت عنوان ‌«‌ابریشم مصنوعی‌»‌ در تولید البسه و انواع کفپوش‌ های ابریشم‌ مورد استفاده قرار میگیرد. کارشناسان صنعت نساجی تغییر ذائقه بازار را مهم‌ترین عامل این تغییرات کاربری میدانند.

پارچه ابریشم یکی از قدیمی‌ترین و با ارزش‌ترین پارچه‌ های دنیا است. با برداشت تار های طبیعی پیله کرم ابریشم میتوان الیاف نرم و لطیف و در عین حال محکم و با دوام ابریشم را تولید کرد. بعد از برداشت الیاف کرم ابریشم رنگ و سپس با دستگاه ریسیده و به نخ تبدیل میشود و در نهایت از آن پارچه تولید میشود.

پارچه ابریشم به دلیل بافت صاف براق و درخشان و با دوامی که دارد محبوب افراد بسیاری است. این پارچه یکی از محکم‌ترین پارچه‌ های تولید‌ شده موجود است. الیاف این نوع پارچه را میتوان به شکل‌ های مختلف بافت و پردازش کرد. در واقع روش بافت الیاف ابریشم به نوع بافت، ظاهر و کاربرد آن را تعیین میکند.

نخ پارچه ابریشم محکم‌ترین الیاف پروتئینی طبیعی است و میتوان آن را با الیافی از جنس‌ های دیگر ترکیب کرد و به پارچه‌ های متنوع و محکمی دست یافت.

پارچه ابریشم چه نوع پارچه ای است؟

با تمام آنچه ذکر شد شاید برایتان سوال پیش آمده باشد که پارچه ابریشم چه نوع پارچه ای است؟ ابریشم قوی ترین منسوج طبیعی جهان است. اخیرا قدرت این منسوج توسط آزمایشگاه زیست ماده مهندسی برتر تشخیص داده شده است. به همین دلیل هنوز هم قوی ترین پارچه از طریق فرآیند‌های طبیعی تولید میگردد. ابریشم علی رغم استحکام کششی بالا به دلایل دیگری نیز مورد توجه مصرف کنندگان قرار گرفته است.

نرمی پارچه ابریشم باعث گردیده است تا این ماده در طول تاریخ به یک کالای با ارزش تبدیل گردد. این الیاف ساده سبب به وجود آوردن مسیرهای تجاری افسانه ای شده و فرهنگ ها را در سراسر جهان قدیمی با تغییراتی رو به رو کرده است. پارچه ابریشم در مقایسه با الیاف پروتئینی طبیعی عمدتا شامل فیبروئین (fibroin) است. فیبروئین نوعی پروتئین محسوب میشود که انواع خاصی از لاروهای حشرات برای ساخت پیله آن را ترشح میکنند.

اگرچه حشرات دیگری نیز مواد شبیه به ابریشم را تولید مینمایند اما بیشتر ابریشم جهان از طریق لاروهای بمبیکس موری (Bombyx mori) به دست می‌آید. این لاروها نوعی کرم هستند که فقط بر روی درخت توت زندگی میکنند. ابریشم در شرایط خاص روشنایی یک جلوه نوری متناوب و ضعیف را تولید میکند که این موضوع به دلیل ساختار شبه هرمی مثلثی الیاف ابریشم به وجود می آید. این هرم ها نور را در زوایای مختلف منعکس مینمایند و باعث تولید رنگین کمانی ظریف میشوند. همین مسئله ابریشم را بسیار مشهور کرده است.

تاریخچه پارچه ابریشم

راز تولید پارچه ابریشم موجودی ریز است که به نام کرم ابریشم معروف است بیشترین پارچه ابریشم در چین تولید میشود اما این کشور هیچ گونه تنظیم معنی داری را برای تولیدکنندگان پارچه ابریشم اعمال نمیکند. کسانی که ابریشم را کشف کردند و به پرورش پیله‌ های آن پرداختند چینی‌ ها بودند.

هنر پارچه ابریشم ابتدا محدود به اعضای دربار امپراطوری بوده است. اما کم‌کم در سطوح پایین جامعه چین گسترش و شهرت یافت. به تدریج یک مسیر تجاری به غرب به نام “جاده ابریشم” پدید آمد. گذرگاهی پر پیچ و خم که از سر زمین چین شروع میشد و هزاران مایل دور تر در بازار های خاور‌میانه پایان مییافت.

چینی‌ها تا قرن ها اسرار تولید ابریشم را میدانستند و صادرات کرم ابریشم کاملاً ممنوع بود. در حدود 140 سال قبل از میلاد تخم‌ های کرم ابریشم و قلمه‌‌های درخت توت که کرم ابریشم از آن تغذیه میکند به خوتان (در افغانستان امروزی) رسیدند.

تخم کرم ابریشم توسط یک شاهزاده خانم چینی که به قصد ازدواج با پادشاه به آنجا رفته بود به آن سر زمین قاچاق میشود و در آن زمان به هند و یک قرن بعد به کره و ژاپن منتقل میشود. از آن زمان بافندگی ابریشم بخشی جدایی ناپذیر از روستا های بیشمار شمال شرقی تایلند است.

یکی از مشهور ترین محصولات سنتی که در چین تولید میشود پارچه ابریشم است. تاریخ این محصول فوق‌العاده به هزاران سال قبل بر میگردد.این کشور بزرگترین صادر کننده ابریشم به سراسر دنیا به حساب می آید. کارخانه پارچه ابریشم سوژو (Suzhou) نیز به عنوان یکی از مراکز مهم صنعت ابریشم کشور سالیانه میزبان گردشگران زیادی از سراسر جهان میباشد.

چین محل تولد ابریشم به حساب آمده و عقبه تاریخی 6000 هزار ساله دارد. در افسانه‌ ها آمده است که بانو Hsi-Lin-Shih همسر امپراطور زرد Huangdi در حال چای خوردن در زیر درخت شاه توتی بوده که ناگهان پیله‌ای در فنجان وی می‌افتد. در همان حال بانو متوجه رشته‌ سفید قدرتمندی در اطراف پیله شد که در حال باز شدن بود. او این رشته را به دور انگشت خود پیچید و به این نتیجه رسید که میتوان از آن برای بافتن نخ استفاده کرد.

بنابر این صنعت ابریشم متولد شد. او به مردم خود نحوه نگهداری و تولید کرم ابریشم را یاد داد و بعد ها دستگاه نساجی را اختراع کرد. تولید ابریشم در دوران سلسله شانگ (Shang) مابین سال های 1600 تا 1046 قبل از میلاد به سطح بالایی از شکوفایی رسید.

برای بیش از 2000 سال مردم چین راز تولید ابریشم را مخفی نگه داشته بودند و جزو رازهایی بود که بسیار متعصبانه از آن مراقبت میکردند و هر کسی در قاچاق تخم کرم ابریشم، پیله کرم ابریشم و دانه درخت شاه توت، مجرم شناخته میشد و به مرگ محکوم میشد. پوشاک ابریشمی توسط امپراطورها و اعضای خانواده سلطنتی پوشیده میشد و تبدیل به نماد ثروت در آن دوران شده بود .

جاده ابریشم

یکی از شاهراه های مهم بازرگانی در قاره آسیا جاده ای به نام جاده ابریشم بوده است که ملل و تمدن های مختلف بر سر راه خود را به هم پیوند میداده است. فعل ماضی به کار بردن برای این جاده شاید زیاد درست نباشد زیرا این جاده هنوز هم وجود دارد و در حال کار است اما دیگر از شکوه و رونق افسانه‌ای گذشته را شاید نداشته باشد.

این جاده افسانه ای از جنوب آسیا، شمال آفریقا و قاره اروپا گذر میکرده و تاجران و بازرگانان بسیاری را به خود دیده است که برای تبادل کالاها و در پی آن فرهنگ ها از این جاده گذر کرده اند. 

در بسیاری از کتب تاریخی این گونه نوشته اند که جغرافی دان آلمانی فردیناند ریختوفن برای اولین بار در سال ۱۸۷۷ به این جاده پهناور نام ابریشم را داده است و تنها دلیل آن هم حمل پارچه ابریشم چین از این جاده به کشور های حوزه دریای مدیترانه و مناطق دیگر است. این اسم دلالت بر شبکه‌ای از راه‌های تجاری در این مسیر داشت که چین و اروپا را از قرن ۳ پیش از میلاد به هم وصل میکرد.

اما مالکوم کالج مورخ و تاریخ نگار معروف انگلیسی به وجود آمدن جاده ابریشم را به اوایل دوران مهرداد دوم، یکی از شاهان سلسله ی اشکانیان مرتبط دانسته است. میتوان در هر دوی این نظریه ها شک کرد زیرا اگر چه محل قرار‌ گرفتن مکان هایی پیش از تاریخ همچون تپه چخماق شاهرود، تپه حصار دامغان، چشمه علی‌ری و یا تپه‌های سراب و سر آسیاب کرمانشاه را به دقت بررسی کنیم به این نتیجه خواهیم رسید که انسان‌ ها و تمدن های پیش از تولد مسیح نیز به اهمیت و جایگاه این شاهراه تجاری پی برده بودند.

پس در نتیجه جاده ای که امروزه آن را جاده ابریشم مینامیم سال ها قبل تر وجود داشته و شناخته شده بوده است و همچنین اهمیت تعیین کننده‌ای داشته است. در حدود ۴ الی ۶ هزار سال پیش از میلاد مسیح مردمی که در کنار صحرای غربی و صحرای مصر زندگی میکرده اند شروع به تبادل و آوردن حیوانات اهلی از این منطقه به مناطق خودشان کرده بودند.

حتی پیش از ظهور فرعون های مصری ۴ هزار سال قبل از میلاد مسیح در منطقه کنعان از جنوب غربی آسیا جانوران اهلی و سفال خریداری و از طریق این جاده به مصر منتقل میشده است. در زمان ساسانیان بازرگانی در جاده ابریشم و دریافت حق و حقوق گمرکی از آنان یکی از راه های در آمدی حکومت ساسانیان از این جاده و از بازرگانان و کاروانیان بوده است. ضمن این که تجار ایرانی گیاهان دارویی و عسل، قالی، سنگ های با ارزش و گران بها و پارچه های مرغوب بیشترین تجارتشان بوده که از طریق این جاده انجام میشده است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید بزرگ ترین مشتری تجار ایرانی، چینی ها بوده اند.

از صادرات مهم چین هم به ایران پارچه ابریشم بوده است که حتی در دوره ای حکم پول رایج و مقبول را داشته است. این مسیر از دوران پیش از تولد مسیح تا عصر حکومت صفویه یکی از راه های اصلی تجارت آسیا و شاید دنیا محسوب میشده است که در دوره های مختلف چند راه فرعی به راه اصلی آن یا پیوسته است و یا از آن منشعب شده است.

بنابر این در طول این شبکه های ارتباطی تجاری برای کسانی که از آن گذر میکردند بناها، روستاها و شهر های گوناگونی هم ساخته و مورد استفاده قرار گرفته اند. بعضی از این شهر ها هنوز هم به حیات شهری خود ادامه میدهند و وجود دارند. به عنوان مثال از مشهد و ری میتوان به این شهر هایی که هنوز ادامه حیات میدهند اشاره کرد. اما بسیاری از این شهر ها به ویرانه یا تپه‌های باستانی در حال حاضر تبدیل شده‌اند. از جمله بناهای این مسیر میتوان به کاروانسرای شرف، کاروانسرای آهوان، کاروانسرای قوشه ، کاروانسرای بیستون و پل‌های بیستون و خاتون را نام برد.

ضمن آن‌ که باید حتما به این نکته اشاره کرد که به دلیل پر تردد بودن این جاده کتیبه‌ها و نقش برجسته‌ های مهمی در حاشیه این جاده بر روی کوه ها و صخره ها کنده شده‌ که حکم تبلیغات آنلاین امروزه را برای تجار در آن زمان داشته است. از مهم‌ ترین این تبلیغات باستانی میتوانیم به نقش برجسته آنوبانی در سرپل ذهاب کرمانشاه که قدیمی‌ترین نقش برجسته کشور ایران است و یا نقش برجسته بیستون در نزدیکی کرمانشاه و نقش برجسته فتحعلی شاه قاجار در کنار چشمه‌ علی‌‌ ری که روی نقش برجسته بهرام چوبین حجاری شده است اشاره کنیم.

البته از نظر تاریخی باید این نکته را بدانید که هدف ایرانیان در آن زمان تنها از داشتن پارچه ابریشم و تجارت نبود. بلکه میخواستند امپراتوری روم را تضعیف کنند. البته سران بیزانسی در برابر این سیاست ایران ساکت نمیماندند و به مقابله بر میخواستند اما بی نتیجه میماند که توضیح آن البته در مجال این بحث نیست.

انواع پارچه ابریشم

ابریشم خالص

ابریشم خالص به ابریشمی گفته میشود که تنها صمغ ها و آلودگی ها از آن جدا شده و هیچ ماده ی دیگری برای جبران وزن ازدست رفته هنگام جوشیدن و تصفیه به آن اضافه نشده است. درنتیجه خالص ترین ابریشم محسوب میشود.

 

ابریشم وحشی

از کرم های ابریشم وحشی که بر روی برگ های بلوط زندگی میکنند به دست می آید. پارچه های ابریشمی ساخته شده از این نوع ابریشم کمی از ابریشم معمولی زبرتر است. همچنین به آن ابریشم شرقی هم میگویند.

به ابریشم طبیعی غیر پرورشی « ابریشم وحشی » گفته میشود. این نوع ابریشم در مقایسه با ابریشمی که از کرم پرورش یافته گرفته میشود یکنواختی کمتری داشته و خشن و زبر است. چین از بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان نوعی ابریشم وحشی در جهان است.

 

همان طور که از اسمش پیدا است ابریشم کرم های درخت توت از کرم های ابریشم پرورشی ساکن بر درخت توت به دست می آید. نام گونه این کرم بامبیکس موری است.

 

شارمیوز ابریشمی(Charmeuse)

 یکی از انواع پارچه ابریشمی شارمیوز ابریشمی است که نرم است و وزن متوسطی دارد و ظاهرش ظریف، توری، براق و ساتن مانند است. نوع جیر آن ساختار سبک تری دارد. احتملاً یکی از بهترین پارچه ها برای ساخت پیراهن زنانه است. زیرا دراپ فوق العاده ای دارد و همچنین گزینه ای مناسب برای لباس عروس، لباس زیر و لباس خواب است.

این نوع پارچه ابریشم نوعی ساتن بسیار سبک است که روی آن براق و پشت آن مات است. این پارچه معمولا از الیاف ۱۰۰ درصد ابریشم بافته میشود. اما گاهی اوقات از ریون، ویسکوز، پلی‌استر یا ترکیبی از تمام آنها تولید میشود. شارمیوز نرم است و بیشتر برای دوخت بلوز، پیراهن‌های ظریف و لباس‌های زیر زنانه استفاده میشود.

این پارچه را باید با دست بشویید و هنگام اتو پشت پارچه را اتوی سرد بکشید.

 

ابریشم چیفون(Chiffon)

یکی دیگر از انواع پارچه ابریشمی ابریشم چیفون است که بافت نرمی دارد اما هنگام لمس زبر است. پارچه ابریشم چیفون نرم و ظریف و توری شکل است و در رنگ‌ها و طرح های مختلفی موجود است. سستی، لغزندگی و نازکی آن باعث شده که دوخت سختی داشته باشد. معمولاً برای روی لباس و دامن یا برای سر آستین ها استفاده میشود.

این پارچه ابریشم بسیار سبک است و بافتی ساده دارد و از پیچاندن محکم الیاف ابریشم به‌یکدیگر تولید شده است. چیفون نیمه شفاف و کمی زبر است. البته نرم‌ تر و درخشان‌ تر از پارچه ژرژت است. چیفون‌های ارزان‌تر را معمولا با پلی‌استر درست میکنند.

شیفون ابریشمی به طور کلی برای دوخت بلوز، لباس زیر زنانه و لباس شب به‌کار برده میشود. دوخت لباس با چیفون کمی سخت است. معمولا برای دوخت پارچه‌هایی مثل چیفون از دوخت فرانسوی استفاده میشود. در این نوع دوخت لبه درز داخل دوخت مخفی میشود.

هنگام شستشوی این نوع پارچه ابریشم چه با ماشین لباسشویی و چه با دست یا خشکشویی دما نباید بیش از ۴۰ درجه سانتی‌گراد باشد. هنگام اتو هم از بخار استفاده نکنید.

 

ابریشم دوپیونی(Dupion)

ابریشم دوپیونی وزن متوسطی دارد و دو رو بوده و همچنین ساختاری برجسته و بافتی سست دارد و کمی شبیه به شانتون است. اما الیاف ضخیم تر و بزرگ تر و شفافیت کمتری دارد. به آسانی چروک نمیشود. این پارچه ابریشم از به هم تنیدن دو رشته نخ با رنگ های مختلف ساخته میشود و بنابر این براقیت کمتری دارد و تنها در مقابل نور میدرخشد. علاوه بر این مواررد نسبت به شارمیز و چیفون راحت تر دوخته میشود و گزینه ای مناسب برای دوخت لباس عروسی است.

رنگ زنده و جلوه گر آن نمایی فوق العاده به پارچه میدهد. از آن هم میتوان برای ساخت لباس های شل و هم لباس های نیمه تنگ استفاده کرد.یادتان نرود قبل از شروع به دوخت و دوز پارچه آن را بشویید. خشکشویی روش مناسبی است. شستشو با دست ممکن است به ساختار آن آسیب برساند. در بیشتر لباس های عروس از این پارچه استفاده میشود زیرا در عین زیبا بودن قیمت مناسبی دارد. این پارچه قابلیت قلاب دوزی، منجوق زنی و چاپ طرح هم دارد اما کشش خوبی ندارد.

پارچه ابریشم دوپیون بافت ساده و وزنی متوسط دارد. این پارچه چندان براق نیست و فقط وقتی مقابل نور قرار بگیرد میدرخشد. البته این پارچه گاهی‌ اوقات با استفاده از تابیدن رشته‌ های نخ رنگی متفاوت بافته میشود که این کار به آن ظاهر رنگین‌کمانی میدهد. از دوپیون برای دوخت پیراهن‌های شیک، ژاکت و لباس عروس و مجلسی استفاده میشود. این نوع پارچه را بهتر است با روش خشکشویی شستشو داد و بدون بخار اتو کرد.

 

تور ابریشمی

تور ابریشی سبک، نرم و درخشان است. از آن بیشتر در آستردوزی و تودوزی استفاده میشود و دوخت سختی ندارد.

 

ابریشم خام

ابریشم خام به ابریشمی گفته می‎شود که از روی پیله باز شده و هنوز صمغ یا سیرین آن کاملا گرفته نشده است. ممکن است که ابریشم از یک یا دو فیلامنت تشکیل شده باشد. برای تهیه آن پروانه را در داخل پیله میکنند و بدین ترتیب پروانه برای خارج شدن پیله را پاره نکرده و نخ یک سره خواهد بود. گاهی از روش فریز کردن برای کشتن پروانه‌ ها استفاده میکنند که در این صورت پروانه به جای خفه شدن به خواب می‌رود. با فریز کردن سیرین ابریشم نیز با حرارت اضافی به ابریشم غیر طبیعی و تقلبی تغییر نخواهد کرد و ابریشمی مرغوب‌ تر را با ضایعات کم میتوان از روی پیله باز کرد. گاهی به غلط به ابریشم خام، ابریشم وحشی هم میگویند.

 

لیف ابریشمی (ابریشم نیم تاب)

بافت لیف ابریشمی بزرگ و تقریباً غیر درخشان است و ساختاری برجسته دارد و گاهی با ابریشم خام اشتباه گرفته میشود. برجسته بودن آن به علت طرز بافتش است که در آن الیاف کوتاه با گره های زیاد به هم تابیده میشوند. تن خور این پارچه خوب است و به راحتی چروک نمیشود. دوخت آن آسان است و لبه هایش به راحتی نخ نما میشوند و مقاومت آن به اندازه دیگر ابریشم ها نیست. نکته حائز اهمیت این است که از آنجایی که آب میرود قبل از دوخت آن را بشویید. شستشو با دست نیز مجاز است.

 

شانتونگ ابریشمی(shantung)

این پارچه بسیار شبیه به ابریشم خالص است و به بافت تارتار شده اش که حالت ساییدگی دارد معروف است. وزن شانتونگ ابریشمی نسبتاً زیاد، کمی زبر و درخشان است.

نام دیگر این پارچه ابریشم توساه است. شانتونگ وزن متوسط با بافتی ساده دارد. این پارچه با استفاده از نخ‌های نامنظم ابریشم تولید میشود و به همین دلیل بافت نسبتا سختی دارد. این پارچه تقریبا شبیه پارچه دوپیون اما سبک‌تر و نامنظم‌تر است. برای دوخت پیراهن،‌ لباس بلند زنانه و شلوار بیشتر از این پارچه استفاده می‌شود.

موقع شستشو باید از روش خشکشویی استفاده کرد و هنگام اتو باید پشت پارچه را اتوی سرد کشید.

 

ارگانزا ابریشمی(Organza)

یکی از انواع پارچه ابریشمی که مثل چیفون نرم و شفاف است ارگانزا ابریشمی است. اما کمی مستحکم تر که بیشتر برای دامن، آستین و پشت استفاده میشود. بافت ابریشم آن تصفیه نشده است و همچنین کمی هم شبیه به تور است اما مستحکم تر و سنگین تر. نخ های آن به راحتی قابل مشاهده است و به سادگی چروک میشود. از آن بیشتر در آستر دوزی استفاده میشود. اما به علت براق بودن در رویه دوزی هم به کار میرود.

پارچه ابریشمی ارگانزا بسیار ظریف و درخشان است و بافتی ساده دارد. این پارچه از تارهای بهم تابیده بافته شده و به همین دلیل محکم و بادوام است. با وجود اینکه این پارچه سبک است اما آنقدر محکم می‌ماند که می‌توان از آن برای دوخت یقه لباس‌ها،‌ لبه‌دوزی‌ها، روکش‌ها و گل‌های پارچه‌ای و همینطور لباس عروس و شب استفاده کرد.

البته دوخت با این پارچه به علت اینکه سبک است کمی دشوار است. برای این نوع پارچه هم معمولا از دوخت فرانسوی استفاده می‌شود.

موقع شستشو این نوع پارچه را باید با دست شست یا خشکشویی کرد و برای آن باید از اتوی سرد استفاده کرد.

 

ماهوت ابریشمی

پارچه ماهوت ابریشمی نرم، هموار، سبک و نسبتاً مات است. بافت فشرده ای دارد و برای دوخت لباس مناسب است.

 

ابریشم زربفت (گل برجسته)

ابریشم زربفت سنگین و در واقع ابریشم ترکیبی است که روی آن طرح ها و نقوش برجسته ای بافته شده است. بیشتر در ساخت مبلمان استفاده میشود.

 

کرپ دوشین (Crêpe-de-chine)

پارچه ای سبک، لغزنده و نازک است و دراپ خوبی دارد. سطح آن زیگ زاگ مانند و ناهموار است.

پارچه کرپ دوشین ابریشم بسیار سبک و نرم و دارای بافتی ساده و مات است. از این پارچه بیشتر برای دوخت بلوز، لباس زیر زنانه و لباس شب استفاده میشود.

این پارچه بهتر است با روش خشکشویی تمیز شود و موقع اتو حتما از پارچه محافظ اتوکشی استفاده کنید.

 

ابریشم صلح، اهیمسا(Ahimsa) و اری(Eri)

ابریشم صلح (که با نام ابریشم آهیسما و اری هم شناخته می‌شود) ابریشمی است که بدون کشتن کرم ابریشم درست می‌شود. در واقع به کرم ابریشم اجازه داده می‌شود تا مرحله دیگردیسی خود را تمام کرده و به پروانه تبدیل شود. بدین ترتیب تولید ابریشم باعث رنج و مرگ کرم ابریشم نمی‌شود. اما از آنجایی‌که پیله‌های ابریشمی با بیرون آمدن پروانه از درون آن سوراخ می‌شوند تارهای حاصل از آن به تکه‌های کوچکتری خرد می‌شوند و نخ ابریشم تولیدشده صافی کمتری دارد. البته استحکام آن بیشتر از کرم ابریشم توت است و وزن سنگین‌تری هم دارد.

 

ابریشم عنکبوت

صدها سال است که برخی از تولیدکنندگان پارچه ابریشم تلاش کرده‌اند از تارهای منعطف و محکم عنکبوت‌ها نخ ابریشم عنکبوت تولید کنند. اما تاکنون به دو دلیل نتوانسته‌اند از این تارها الیاف ابریشم در حجم بالا تولید کنند: اول اینکه نمی‌توان عنکبوت‌ها را مانند کرم ابریشم پرورش داد. آنها وقتی کنار یکدیگر قرار می‌گیرند شروع به خوردن یکدیگر می‌کنند. دلیل دوم سخت بودن کار با تارهای عنکبوت نیز همین است. زیرا این تارها وقتی در معرض هوا قرار می‌گیرند سفت و سخت می‌شوند.

اما نمونه‌هایی از این نوع پارچه تولید شده است. مثلا سال ۲۰۱۲ موزه ویکتوریا و آلبرت در لندن بزرگترین لباسی که از الیاف ابریشم عنکبوت تولید شده بود را در معرض نمایش قرار داد. این لباس در واقع شال و شنلی بود که با استفاده از تارهای طلایی ابریشم به‌ دست‌آمده از ۱.۲ میلیون عنکبوت گردباف دوخته شده بود.

 

ابریشم دریایی

گونه‌ای از صدف‌های دوکفه‌ای در دریای مدیترانه وجود دارد که برای متصل شدن به کف دریا نوعی تار ابریشم‌ مانند تولید می‌کنند. نخ ابریشمی که از این حیوان دریایی تولید می‌شود به ابریشم دریایی و یا صدف دوکفه‌ای معروف است.

 

ابریشم ژرژت(Georgette)

پارچه ابریشم ژرژت که به آن کرپ-‌ژرژت هم گفته می‌شود سبک و بافت شلی دارد. ظاهر آن کمی چروک است و با به‌صورت ساده یا طرح‌دار تولید می‌شود. برای تولید این پارچه گاهی اوقات به جای استفاده از الیاف ابریشم از پلی‌استر استفاده می‌شود.

بیشتر کاربرد این پارچه در دوخت بلوز، پیراهن و لباس‌های شب است. این نوع پارچه را بهتر است با روش خشکشویی شستشو داد و بدون بخار اتو کرد.

 

ساتن پشت‌کرپ(crêpe-backed satin)

این پارچه دورو است و روی آن از ساتن و پشت آن از کرپ است. گاهی اوقات برای تولید پارچه ساتن پشت کرپ به جای ابریشم از ریون یا پلی‌استر استفاده می‌کنند. از این پارچه بیشتر برای دوخت پیراهن، بلوز و لباس زیر زنانه و البته چادر استفاده می‌شود.

این پارچه را باید با دست و با دقت شست و با اتوی سرد روی پشت پارچه آن را اتو کشید.

 

تافته (Taffeta)

تافته نوعی پارچه ابریشم صاف و نرم و با بافتی ساده است و خیلی راحت چروک می‌شود. همچنین وقتی لباسی از این جنس به تن کنید موقعی که حرکت می‌کنید صدای خش‌خش آن شنیده می‌شود. این پارچه در وزن‌های سبک تا متوسط تولید می‌شود. تافته معمولا با تار و پود‌های رنگ‌شده الیاف ابریشم تولید می‌شود و به همین دلیل ظاهر رنگین‌کمانی پیدا می‌کند. پارچه‌های ارزان‌ قیمت تافته معمولا از استات و پلی‌استر تولید می‌شوند.

بیشترین کاربرد تافته استفاده از آن در دوخت پیراهن‌، ژاکت، لباس‌های شب و عروس است. دوخت لباس با این نوع پارچه ابریشمی دشوار است و در واقع به‌ محض اینکه سوزن از پارچه عبور کرد رد آن باقی می‌ماند و در صورت اشتباه در دوخت نمی‌توانید به‌راحتی اشتباه‌تان را جبران کنید. با روش خشکشویی این پارچه را بشویید و موقع اتو از اتوی گرم بدون بخار و روی پشت پارچه استفاده کنید.

 

مخمل (Velvet)

پارچه ابریشم مخمل وزنی متوسط تا سنگین دارد و بسیار نرم و باشکوه است. این پارچه از حلقه‌‌های کوتاه نخ تولید می‌شود. این حلقه‌ها برش داده شده و یک توده متراکم تولید می‌شود که خواب‌شان در یک جهت است. پارچه‌های مخملی معمولا گران‌قیمت هستند اما با استفاده از پنبه، ریون و الیاف مصنوعی، مخمل‌های ارزان‌تری تولید می‌شود.

از آنجایی که کرک‌های پارچه مخمل در یک جهت قرار می‌گیرند موقع برش پارچه باید مراقب باشید که تمام بخش‌های الگوی لباس‌تان در یک راستا قرار بگیرند. در غیر این صورت لباستان دو رنگ دیده می‌شود.

تا جایی‌که می‌توانید موقع دوخت پارچه مخمل از اتو کمتر استفاده کنید. با روش خشک‌شویی پارچه مخمل را بشویید و بهتر است آن را اتو نکنید. اما اگر اتو لازم است پشت پارچه را با اتوی گرم اتو کنید.

 

مراحل تولید نخ ابریشم

در این بخش میخواهیم مراحل تولید نخ ابریشم را به صورت گام به گام برای شما توضیح دهیم. بنابر این اگر میخواهید بدانید که چگونه این الیاف ظریف از پیله کرم ابریشم به صنایع نساجی راه پیدا میکنند با این بخش همراه شوید.

• پرورش کرم ابریشم
• استخراج نخ ابریشم
• رنگرزی نخ
• نخ ریسی
• بافندگی

پرورش کرم ابریشم

در مرحله پرورش کرم ابریشم باید پیله ها را برای جمع آوری مواد مورد نیاز در تولید نخ ابریشم برداشت کرد. ابریشم ماده در هر بار تخم گذاری حدود 300 تا 500 تخم میگذارد. این تخم ها سر انجام تبدیل به کرم های ابریشم میشوند که در محیط کنترل شده تا زمان تبدیل شدن به لارو نگهداری میشوند. در این مرحله کرم های ابریشم به طور مداوم از مقدار زیادی برگ توت به عنوان غذای تشویقی برای رشد تغذیه میکنند.

حدود 6 هفته طول میکشد تا این کرم ها به حداکثر توانایی خود برسند. در این زمان طول کرم ها حدود 3 اینچ است. در این زمان آن ها خوردن غذا را متوقف کرده و آماده بستن پیله میشوند. کرم ابریشم که به یک قاب یا درخت ایمن متصل شده است، تنیدن پیله را به دور خود با چرخاندن بدن آغاز میکند.

برای این کار کرم ابریشم باید حدود 300 هزار بار در حلقه ای به شکل 8 انگلیسی به دور خود بچرخد. این روند حدود 3 تا 8 روز طول میکشد. هر کرم ابریشم در این فرایند میتواند رشته ابریشمی به طول 100 متر را ایجاد کند که توسط نوعی صمغ طبیعی به نام سریسین در کنار هم نگه داشته میشود. برای تولید حدود 0.5 کیلوگرم نخ ابریشم خام حدود 2500 کرم ابریشم نیاز است.

 

استخراج نخ ابریشم

زمانی که تنیدن پیله توسط کرم های ابریشم به اتمام رسید زمان استخراج نخ ابریشم خام و سپس تولید پارچه ابریشم فرا رسیده است. برای این کار پیله ها را در آب جوش قرار میدهند تا صمغی که پیله را به هم نزدیک کرده نرم و حل شود. این مرحله یکی از حیاتی ترین مراحل تولید نخ ابریشم است. زیرا با انجام این مرحله اطمینان حاصل میکنیم که دوام نخ ابریشم تولید شده تا حد زیادی افزایش پیدا میکند.

سپس نخ های به دست آمده از این فرایند با دقت به صورت نخ های بلند جداگانه بر روی یک حلقه بسته میشوند. ممکن است مقداری از صمغ سریسین همچنان بر روی نخ ها باقی بماند. این کار با هدف محافظت از الیاف ابریشم در طی فرآوری انجام میشود. این ماده در نهایت با صابون و آب جوش شسته خواهد شد.

 

رنگ رزی نخ

زمانی که نخ های ابریشم به خوبی شسته و سپس خشک شدند زمان شروع فرآیند رنگ رزی نخ فرا رسیده است. در تکنیک های سنتی برای رنگ‌رزی ابریشم از منابع طبیعی موجود در محیط اطراف مانند میوه ها یا برگ های گیاهان گرفته میشود. نخ ها را با برگ های رنگ دهنده برای مدتی در آب داغ میخیسانند. این فرایند از مراحل تولید نخ ابریشم برای اطمینان از ثبات رنگ و کیفیت مناسب چندین بار در طول روز انجام خواهد شد.

با این حال روش های رنگ آمیزی سنتی در تولید انبوه این نوع نخ منسوخ شده اند. تولیدکنندگان به جای منابع طبیعی از رنگ های واکنشی یا شیمیایی برای این کار استفاده میکنند. به این ترتیب تنوع رنگی بیشتر شده و ثبات بهتری به دست می آید. همچنین سرعت مراحل تولید نخ ابریشم نیز به حد قابل توجهی افزایش پیدا میکند. البته در این شیوه نیز هنوز ایده غوطه ور شدن نخ ابریشم در یک حمام رنگ به قوت خود باقی است. ابریشم از طریق دو استوانه وارد حمام رنگ میشود و به صورت غوطه ور در رنگ قابت میماند.

 

نخ ریسی

چرخ نخ ریسی سنتی همیشه بخش جدا نشدنی از مراحل تولید نخ ابریشم بوده و خواهد بود. اگرچه در دنیای صنعت مدرن سرعت پیچیدن نخ ابریشم تا حد زیادی افزایش یافته است اما شکل کلی این فرآیند از چرخ های نخ ریسی کلاسیک تقلید میشود.

 

بافندگی

مرحله بافندگی گام آخر در فرآیند تولید نخ ابریشم است. در این گام قطعات نهایی ابریشم به هم میپیوندند و بافت های مختلفی را به وجود می آورند. منظور از بافت درهم تنیده شدن دو مجموعه نخ است که در کنار هم یک پارچه قوی و یکنواخت را ایجاد میکنند. این نخ ها در زاویه های مشخصی نسبت به هم بافته میشوند که به آن ها تار و پود میگوییم. پس از پایان این مرحله نیز میتوان با استفاده از دستگاه های چاپ مخصوص چاپ های سفارشی را بر روی پارچه بافته شده انجام داد.

مقایسه ویژگی های نخ ابریشم با سایر الیاف

اگر بخواهیم به ویژگی های ظاهری نخ ابریشم و مقایسه ویژگی های نخ ابریشم با سایر الیاف بپردازیم باید بگوییم که نخ ابریشم بسیار براق و سبک است. اما این ظرافت در این نوع نخ هرگز باعث نشده که از استحکام آن کاسته شود. به عبارت بهتر میتوان قدرت این رشته ابریشمی را با سخت‌ترین مواد جهان مقایسه کرد. این ویژگی باعث شده که این نوع نخ نسبت به سایر الیاف قیمت بسیار بیشتری داشته باشد. به ویژه اگر از نمونه طبیعی این نخ برای تولید پارچه یا دیگر کاربرد ها استفاده شود.

مقاومت در برابر آتش و چین و چروک ویژگی ذاتی این نوع نخ نیست. بلکه پس از اتمام مراحل تولید با مجموعه ای از اقدامات شیمیایی خواص این نخ را بهبود میبخشند. نخ ابریشم دارای کشش و مقاومت بالایی است که با قطر ریز و ظریف ساخته میشود. الیاف ابریشم بسیار انعطاف پذیر هستند. این الیاف در برابر تغییر شکل از طریق شستشو یا حرارت بسیار مقاوم هستند. ابریشم در میان الیاف طبیعی یکی از سبک ترین انواع الیاف است.

پارچه های بافته شده از نخ ابریشم در زمستان گرم هستند و در زمان افزایش دما احساس خنکی را به وجود می آورند. همین ویژگی آن را به یک گزینه برای تولید انواع پارچه های چهار فصل تبدیل کرده است. نخ ابریشم قدرت جذب بالایی دارد. به همین دلیل نسبت به سایر الیاف مانند پلی استر و نایلون زودتر خشک میشود. این نخ میتواند رطوبتی به اندازه 30 درصد از وزن خود را جذب کند. به همین دلیل عرق را به خوبی به خود گرفته و باعث ایجاد حس خنکی میشود.

برخی از تولیدکنندگان پلی استر اغلب پارچه های خود را به جای ساتن ابریشمی جا میزنند. به همین دلیل شما باید بتوانید از طریق آشنایی با ویژگی نخ ابریشم این الیاف را از یکدیگر تشخیص دهید. نخ پلی استر نسبت به نخ ابریشمی کیفیت کمتری دارد. به طوری که لمس پارچه های بافته شده از الیاف طبیعی ابریشم حس بهتری را نسبت به پارچه های بافته شده از الیاف مصنوعی به شما منتقل میکنند.

نخ ابریشم الکتریسیته ساکن را جذب نمیکند. درحالی که این ویژگی معمولا در پارچه های پلی استر دیده میشود. همچنین ابریشم به دلیل اسیدهای آمینه موجود در پروتئین ها برای افراد ایجاد حساسیت نکرده و با پوست بدن بسیار سازگار است. پارچه های بافته شده از نخ ابریشم به پوست نمیچسبند. به علاوه حساسیت ابریشم نسبت به پلی استر در برابر گرما بسیار کمتر است. رنگ پارچه ابریشمی نیز نسبت به پلی استر بسیار براق تر است. مقاومت الیاف ابریشم را میتوان با الیاف نایلونی مقایسه کرد.

 

راه های تشخیص ابریشم اصل از مصنوعی

راه‌های بسیاری برای تشخیص ابریشم اصل از مصنوعی وجود دارد که ما تعدادی از آنها را برای شما عزیزان بیان می‌کنیم.

 

سوزاندن پارچه

یکی از راه‌هایی که سریعاً به جواب میرسد و هر کسی میتواند این امتحان را انجام دهد سوزاندن پارچه است. به این صورت که نخی از پارچه را جدا کنید و مطمئن شوید که نخ دوخت نباشد و از خود تار و پود پارچه باشد. با یک فندک یا کبریت زیر نخ روشن کنید و سعی در سوزاندن کردن نخ کنید. هنگام سوزاندن نخ باید به موارد زیادی توجه کنید از جمله نحوه سوختن نخ بوی حاصل از سوختن و خاکستر باقی مانده از نخ سوخته شده.

اگر نخ هنگام سوختن جمع شد و به حالت گلوله در آمد یعنی پارچه ابریشم مصنوعی است. زیرا ابریشم طبیعی در هنگام سوختن آهسته می‌سوزد و به حالت پودر در می‌آید. بوی حاصل از سوختن ابریشم طبیعی مانند بوی موی سوخته می‌باشد اما بوی حاصل از سوختن ابریشم مصنوعی مانند بوی کاغذ سوخته است.

 

ظرافت پارچه

یکی از بدیهی ترین نشانه های پارچه ابریشم اصل ظرافت پارچه است که با یک امتحان ساده می‌توان آن را تشخیص داد. به طور مثال می‌توان پارچه ابریشم را از یک حلقه کوچک مانند حلقه ازدواج عبور داد اگر به راحتی پارچه از حلقه رد شد یعنی ابریشم اصل می‌باشد اما اگر با فشردگی و کمی سختی عبور کرد ابریشم مصنوعی است.

 

لمس پارچه

یک راه ساده دیگر که می‌توان پارچه ابریشم اصل را تشخیص داد لمس پارچه می‌باشد. پارچه ابریشم پس از کمی لمس کردن از خود گرما تولید می‌کند و باعث می‌شود کف دست گرم شود اما ابریشم مصنوعی این خاصیت را ندارد.

 

موارد استفاده از ابریشم

در صنایع نظامی:

این لباس ضد گلوله که از ترکیب پیله کرم ابریشم با یک رزین خاص ساخته شده و سپس به شکل هیدرولیکی فشرده شده است به طوری که بافت آن مقاوم و سبک است. ضخامت این جلیقه‌های ضدگلوله ۱۴ تا ۲۰ میلیمتر، وزن آن ۲٫۵ الی چهار کیلومتر بوده و قیمت آن یک سوم جلیقه‌های رایج است. به گفته خواخونگ جلیقه ابریشمی همچنین در صنایع نظامی می‌تواند شلیک‌های پیاپی را بدون تخریب شدن تحمل کند. محققان قصد دارند تولید این جلیقه را ادامه داده و نسخه‌ای را طراحی کنند که بتواند در برابر شلیک سلاح‌های خودکار مانند اسلحه هجومی M16 دوام بیاورد.

 

صنایع نساجی:

ابریشم به عنوان ظریف‌ترین محکمترین پر دوام‌ترین و درخشان‌ترین نخ جهان شناخته میشود. و اصلی ترین کاربرد آن در بافت پارچه های ابریشمی استفاده شده در صنایع نساجی است.

 

صنایع پزشکی:

شاید یکی از مهمترین و عجیب ترین کاربرد های آن را بتوان در صنایع پزشکی دانست. برای مثال در فیلتر ها برای تصفیه هوا استفاده میشود. همچنین از ابریشم در بانداژهای پیشرفته استفاده میگردد تا هم باکتری‌ها از بین بروند و هم خطر التهاب کاهش یابد. در جهت استحکام استخوان همانند پلاتین و فلز میتوان استفاده کرد که البته مزیت بالایی نسبت به فلز و پلاتین دارد که آن به دلیل جذب خود به خودی توسط بدن است.

 

مقاوم سازی:

از پودر ابریشم جهت مقاوم سازی و استحکام مجسمه ها و مصالح دیگر استفاده میشود. صنایع آرایشی و بهداشتی: ابریشم با وجود دارا بودن مواد بسیار مغذی برای پوست که غیر قابل انکار است در صنعت آرایشی و بهداشتی کاربرد زیادی دارد.

 

مزایا و معایب ابریشم

پارچه ابریشم به دلیل زیبایی و طبیعت جاذب رطوبت بودن آن معروف است. در ادامه تعدادی از مزایا و معایب ابریشم را مرور میکنیم:

•  استحکام

استحکام یکی از بهترین ویژگی‌های نخ و پارچه ابریشم است. در نگاه اول ممکن است اینطور به نظر بیاید که پارچه ابریشم بسیار ظریف و شکننده است. اما این پارچه یکی از محکم‌ترین پارچه‌های موجود است.

نخ ابریشم بخشی از استحکام خود را مدیون طول نخ است. نخ ابریشمی که از پیله‌های کرم ابریشم توت تولید می‌شود بسیار بلند است. اما پارچه‌های پنبه و کتان از نخ‌های کوتاه این گیاهان تولید می‌شوند. نخ‌ها را بهم تابیده و آنها را به نخ‌های بلندی تبدیل می‌کنند و در نهایت با آن پارچه می‌بافند. اما بافت پارچه ابریشم فرآیندی سخت و ظریف نیاز دارد و به همین دلیل قیمت آن گران می‌‌شود.

• تنفس‌پذیری

پارچه ابریشم سبک و تنفس‌پذیر است و وقتی کل روز لباسی از جنس ابریشم به تن دارید احتمال اینکه بسیار گرم‌تان شود خیلی کم است.

• قابلیت ارتجاعی

پارچه‌های ابریشم تقریبا شکل خود را حفظ می‌کنند و قابلیت ارتجاعی دارند. اگر آنها را به دلیلی بکشید و سپس رها کنید دوباره به حالت قبل خود بازمی‌گردند. البته نباید این پارچه را بیش از حد بکشید.

• قدرت جذب

ابریشم تاحدی دارای قدرت جذب رطوبت است. البته آب از قدرت این پارچه می‌کاهد و موقع شستن آن باید مراقب باشید.

• تنظیم حرارتی

ابریشم در حفظ دما و تنظیم حرارتی بدن‌تان خوب است و شما را در آب و هوای گرم خنک و در سرما گرم نگه می‌دارد. اگر پارچه‌ای می‌خواهید که هم نازک باشد و هم در گرما و سرما راحت باشید ابریشم بخرید.

• سرعت خشک شدن

پارچه‌های از جنس ابریشم وقتی خیس می‌شوند به دلیل سرعت خشک شدن بالایشان بعد از زمان کوتاهی به حالت اولیه خود بر میگردند.

• درخشش

الیاف ابریشم صاف، نرم و از درخشش بالایی برخوردار هستند و به‌‌زیبایی می‌درخشند.

البته در کنار تمامی این ویژگی‌های مثبت ابریشم دو ویژگی منفی دارد:

• الکتریسیته ساکن

پارچه ابریشم جریان برق را به‌ خوبی از خود عبور نمی‌دهد و به همین دلیل مملو از الکتریسیته ساکن است.

• آب رفتن

پارچه ابریشم پس از شسته شدن دچار آب رفتن میشود و به همین دلیل معمولا با خشک‌شویی آن را تمیز می‌کنند یا پارچه را پیش از دوختن لباس می‌شویند تا پس از دوخت پارچه آب نرود و از قد لباس کوتاه نشود.

 

آیا میتوان ابریشم را بازیافت کرد؟

همانطور که قبلا گفته شد پارچه ابریشم خالص، طبیعی و زیست‌ تجزیه‌پذیر است به طوری که میتوان پارچه ابریشم را بازیافت کرد و از پارچه‌های مصنوعی بهتر است و در عین حال آلودگی کربنی بسیار کمتری از خود به جا می‌گذارد.

پارچه ابریشم یکی از پارچه‌های طبیعی است که میشود از آن کمپوست تولید کرد. البته وقتی ابریشم با پارچه‌های دیگر (اغلب پلی‌استر) ترکیب یا رنگ می‌شود ویژگی زیست‌تجزیه‌پذیری خود را از دست می‌دهد.

با این حال ابریشم مانند هر پارچه دیگر قابل بازیافت است و می‌توان آن را با هر پارچه دیگر ترکیب کرد و به آن حیات تازه‌ای داد.